Mieren gevangen genomen in möbiusband van Escher

De Nederlandse graficus M. C. Escher construeerde een möbiusband en voorzag de band van mieren. Kijk naar de mier die bovenop de band staat. Het ziet er naar uit dat hij omhoog gekropen is aan de linkerzijde en nu van plan is om aan de rechterzijde af te dalen. Deze mier staat op de bovenkant en er lijken ook mieren aan de onderkant te kruipen. Als je echter een rondje maakt langs alle mieren blijkt dat de binnenkant ook de buitenkant is en dat omhoog ook omlaag is. Hiermee wordt geïllustreerd dat deze band maar één kant heeft. De mieren zijn het illustratiemateriaal. Over dit soort banden is door wiskundigen al veel geschreven en gepubliceerd.

Joost Wijnberg ontwerpt glas in lood met Escher-motieven

Maar de vraag is wat doen die mieren daar eigenlijk? Het wordt tijd om een antwoord op die vraag te geven. Het leven van mieren is hollen of stilstaan. Maar als je ze volgt lopen ze in kolonne, in processie of misschien wel de polonaise, ze zijn gevangen in deze band, het is een mierenval. Graag willen we de mieren bevrijden uit hun gevangenis, maar hoe? We wachten tot augustus. Op een mooie warme zomerdag zullen ze uitvliegen en zijn ze vrij om een nieuw leven te beginnen. Hoewel, gelijk met de mieren is er plotseling ook een legertje libellen ter plaatse, die een groot aantal van de mieren heerlijk verorberen! Maar dat is de prijs der vrijheid.

Toen ik deze mogelijkheid aan entomoloog Jinze voorlegde, vertelde hij mij dat alleen mannetjes en koninginnen vleugels krijgen. De mieren op de band hebben geen vleugels, het zijn werkmieren. Ze kunnen van deze prachtige baan, die goed geschikt zou zijn als startbaan niet opstijgen. Wat nu?

Omdat de mieren nu voor de rest van hun leven in deze tredmolen moeten blijven, dacht ik misschien een oplossing te vinden in de bijbel. In spreuken 6 vers 6 tot 11 vinden we een advies: luilak, kijk naar de mieren, of in een oudere versie: luiaard ga tot de mieren. In ons hier en nu is de betekenis van luiaard gewoon luilak, maar in de mierenwereld is de luiaard één van de meest gevreesde vijanden.

De luiaard is verzot op mieren en eet de mieren, de poppen, de larven en de eitjes smaakvol op. Het ziet er naar uit dat er dan maar één mogelijkheid overblijft, maar dan moet ik wel een ander idee van Escher oppakken. In de prent “Predestinatie” laat hij vissen, die normaal door vogels worden opgegeten, vogels opeten. We sturen een legertje libellen op de mieren af en de mieren eten nu de libellen op. Ze hoeven nu niet te verhongeren. Maar ze zetten grote ogen op, dat zie je zo maar op hun kop en het idee van Möbius en Escher is voor die mieren helemaal geen pleasure.

De band werd door Maurits C. Escher gemaakt in 1963. Door Joost Wijnberg werd in 2011 een versie van de Möbius Band II van M.C. Escher gemaakt in glas in lood. En wat zien we daar lopen: nog maar zes mieren in deze glazen val. Het aantal insecten is drastisch afgenomen, zoals ook de entomologen recent constateerden. Al met al een echte mierenval. (Auteur is Henk P. van Tongeren).