Portret als schaduwbeeld

Het schaduwbeeld wordt ook wel silhouet genoemd. In een silhouet is een beeld van een persoon, voorwerp of een voorstelling te herkennen. Silhouetten van personen en andere voorstellingen worden vaak uit zwart papier geknipt. Portretten zijn vaak en profil geknipt, omdat dit de grootste herkenning geeft.

Het silhoutte als optisch fenomeen

In de 18e en 19e eeuw was het maken van silhouetportretten een bijzonder populaire bezigheid. De naam silhouet is vernoemd naar de minister van financiën in het kabinet van koning Louis XV, Étienne de Silhouette (1709 - 1767). Hij werkte eerder als secretaris van het parlement van Metz en was secretaris van de hertog van Orleans. Zijn familienaam is een Baskische naam en is een van de weinige woorden die andere talen aan de Baskische taal hebben ontleend.
Silhouette stelde in een poging om de naoorlogse Franse economie te herstellen, een golf van nieuwe belastingen in (het zwaarst voor de rijken). Na 8 maanden werd hij gedwongen af te treden in een sterk verslechterde economische situatie. Er zijn twee theorieën over de naam voor schaduwbeelden. Volgens sommigen was Étienne de Silhouette zeer bedreven in het vervaardigen van dergelijke tekeningetjes tijdens langdurige vergaderingen en legde hij zich na zijn (onvrijwillig) pensioen toe op deze nieuwe kunstvorm. Hij bracht silhouetbeelden aan in zijn tuin en aan de wanden van zijn gerestaureerde kasteel in Bry-sur-Marne. Volgens anderen waren zijn bestuurlijke fiscale maatregelen zo impopulair dat zijn slachtoffers zich tot schaduwen gereduceerd voelden, hetgeen zou kunnen worden uitgedrukt in de eerste journalistieke spotprent. Zijn naam werd al snel in verband gebracht met goedkope, 'lege' gebruikszaken, zoals met pantalons zonder zakken en met schaduwportretten.
De techniek van het ontwerpen en tekenen van silhouetten bestaat uit het verkleinen van het op ware grootte nagetekende schaduwbeeld met hulp van bijvoorbeeld de pantograaf, vooral in gebruik in de periode van 1750 tot 1850. Daarbij werd gestreefd naar een zo eerlijk mogelijke weergave van het originele beeld. Het spreekt vanzelf dat meer tekenaars van silhouetten het beneden hun waardigheid achtten om de pantograaf te gebruiken. Zij knippen of tekenen het profiel direct in de juiste verkleining na. In meerdere musea en galerieën kunnen fascinerende en unieke knipfiguren bewonderd worden. Étienne de Silhouette is geboren in 1709 in Limoges. Rondom de 300e geboortedag zullen enkele activiteiten plaatsvinden. Het Westfries Museum in Hoorn (NL) en het Scherenschnittmuseum in Vreden (D) hebben rijke collecties papierknipkunst.
Inspiratie: Wikipedia

Afb. Ook in de filatelie hebben ontwerpers het verschijnsel en het effect van het silhouette ontdekt en verwerkt in prachtige postzegels.