Schröder Illusie

Je kan deze trap op twee manieren zien. Gewoon een normale trap van linksboven naar rechtsonder. Maar als je je ogen net wat anders focust, zie je al heel snel dat het ook een ondersteboven geplaatste trap kan zijn. Met enige oefening kan je willekeurig switchen tussen deze twee verschijningsvormen.

Een normale trap of juist ondersteboven?

Beeldverwisselingen zorgen reeds eeuwen lang voor vermaak en verbazing bij vele kijkers naar deze merkwaardige figuren in eenvoudige of gecompliceerde vormen. Soms springt of kiept het eerst zichtbare beeld spontaan van de ene naar de andere voorstelling en soms valt het meerdere kijkers niet eens op dat er een wisseling van het beeld mogelijk is. De meest klassieke optische verwisseling met een driedimensionale uitstraling en een zeer verrassend kiepeffect is de trap van Schröder.

Meerdere interpretaties mogelijk

In het verleden waren de wisselfiguren of dubbelzinnige figuren zeer populair en vervaardigden kunstenaars en tekenaars vele varianten. Tegenwoordig wordt dit zogenoemde kiepverschijnsel gebruikt in advertenties en als illustraties in vakartikelen en in populaire beschrijvingen in de gebieden perceptie en kunst. De kiepfiguren of dubbelzinnige figuren kunnen meestal in twee of in meerdere te onderscheiden figuren geïnterpreteerd worden.

3 type kiepfiguren

In het algemeen zijn er drie type kiepfiguren waar te nemen. Er zijn kiepfiguren met twee betekenissen, met perspectivisch dubbele uitstraling en de zogenoemde voorgrond-achtergrond figuren. Daarbij kunnen er gemakkelijk driedimensionale effecten optreden. In principe is het een manier van waarnemen en herkennen. Na enige oefening is er voor de waarnemer geen probleem meer te verwachten bij het onderscheiden van alle aanwezige figuren en schijnbare beelden. Op basis van deze optische verschijnselen zijn er een aantal klassieke optische illusies en meerdere moderne visuele illusies door vroegere wetenschappers en moderne kunstenaars ontworpen, beschreven en gerealiseerd.

Heinrich Georg Friedrich Schröder

Natuuronderzoeker en schooldirecteur Heinrich Georg Friedrich Schröder (1810-1885) leefde in het huidige Duitse Baden-Württenberg en publiceerde in 1858 over de illusie van de trap. De trap van Schröder behoort tot de groep van de geometrische optische verwisselingen. De voorstelling van Schröder kan al kijkend van boven naar beneden als een trap waargenomen worden en van onder af als een plafondornament gezien worden. Bij het langer kijken naar de schijnbaar eenvoudige geometrische voorstelling verspringt het beeld regelmatig. Dit effect wordt een bistabiele waarneming of met een populaire term ook wel het flip-flopeffect genoemd.

Trap van Schröder als inspiratiebron

De Nederlandse graficus M.C. Escher verwerkte de trap van Schröder in twee van zijn fascinerende grafische werken en wel in de litho’s “Relativiteit” (1953) en in “Hol en bol” (1955). Het visuele verschijnsel van kiepfiguren kent vele klassieke en inmiddels moderne kunstzinnige varianten. Zelfs kunstenaars maken in hun werk regelmatig gebruik van dit wonderlijke flip-flop-effect. We noemen in dit kader de kunstenaars Josef Albers, Victor Vasarely, Bridget Riley en de Nederlandse kunstenaar Dirk Huizer.