Een eeuw geschiedenis voor de culturele stroming DADA

Het dadaïsme of dada was een culturele creatieve beweging die tijdens de woelige jaren van de eerste wereldoorlog ontstond in Zürich in het neutrale Zwitserland. Als creatieve groep groeide Dada heel sterk in de periode tussen 1916 en 1920. De groep en de individuele leden hielden zich voornamelijk bezig met mengvormen van beeldende kunst, poëzie, grafisch ontwerp en theater. Dada experimenteerde met gewone gebruiksvoorwerpen in veelal ongewone posities en situaties en koos voor nieuwe materiaalvormen en afwijkende kunstzinnige fabricagemethoden. De leden bespotten de gevestigde kunstenaarsorde, de politiek en gingen in de aanval op de vele bewijzen van “schijnheilige” uitingen van de beschaving van de wereld van dat moment.

DADA - Eine Jahrhundertgeschichte

De eerste signalen voor een nieuwe vorm van kunst werden gegeven door de kunstenaar Marcel Duchamp met zijn fiets op een krukje uit 1913. Tijdens de samenkomst van een kleine groep in de ruimte van Cabaret Voltaire in februari 1916 rond de Roemeense dichter Tristan Tzara, met de Elzasser Hans Arp, de Duitsers Hugo Ball en Richard Hülsenbeck, de Zwitserse Sophie Taeuber, de Nederlander Otto van Rees en de Roemeen Marcel Janco, ontstond de chemie om gevoelens en protesten te bundelen en om naar buiten kenbaar te maken. Een beweging met veel invloed kwam op dat moment uit de startblokken om gezamenlijk gericht te reageren op een onoverzichtelijk geworden wereld. Auteur Martin Mittelmeier beschrijft op interessante en onderhoudende wijze hoe verrassend actueel deze 100 jaar geleden begonnen kunsthappening ook nu nog invloed heeft op het presenteren van moderne en experimentele kunst.

Het Zwitserland van toen was een oase van rust in de onrustige en ruwe wereld midden in de periode van de eerste wereldoorlog. De bijeenkomst in de ruimte van Cabaret Voltaire wordt geopend door een verkleedde Hugo Ball in een kubistisch kostuum. Gedetailleerd laat de auteur de lezer genieten van de feiten en gebeurtenissen van die eerste avond in Café Voltaire in Zürich. Bijna gelijktijdig kwam in New York een soortgelijke stroming op gang met deelnemers als Francis Picabia, Marcel Duchamp, Man Ray, Walter Arensberg en Marius de Zayas. De samenkomst vond plaats in de studio van de fotograaf Alfred Stieglitz.

Een toenadering tot de groep in Zürich kwam op gang in 1917. Ook verspreidde de beweging zich over Europa en ontstonden centra in Keulen, Berlijn en Parijs. In Keulen voegde Max Ernst zich bij de groep. In Nederland timmerde Theo van Doesburg flink aan de weg en schreef zijn publicatie “Wat is Dada?" In Parijs had André Breton een sterke rol in het dadaïsme, die hij later inwisselde voor een aansturende rol in het surrealisme. De groep kunstenaars en artisten blijft niet lang bestaan als homogeen gezelschap met een missie. De collega als kunstvorm komt zeker voort uit het dadaïsme. Door schandalen, politieke tegenwerkingen en publiekelijke afkeuringen raakte dada al snel naar de achtergrond van het culturele, sociale en economische leven van de jaren die volgden. Dada is nu toch een gewaardeerde stroming gebleven.

ISBN 978-3-8275-0070-1, “DADA - Eine Jahrhundertgeschichte”, Martin Mittelmeier, Siedler Verlag, 2016, 272 pagina’s.