Hologrammen krijgen weer internationale aandacht

In de holografie als een fascinerend driedimensionaal beeldmedium komen op een bijzondere wijze wetenschap, techniek en kunst samen.

Holografie: een fascinerend 3D beeldmedium

Sinds de toevallige ontdekking van deze driedimensionale afbeeldingstechniek in het jaar 1948 door de in Hongarije geboren Engelse wetenschapper en ontvanger van de Nobelprijs voor fysica Dennis Gábor, heeft de holografie in de afgelopen 65 jaar enorm bijgedragen aan het professioneel beveiligen van onze bankbiljetten, bankpasjes, paspoorten en rijbewijzen en vele andere documenten en waardepapieren.

Maar ook op het gebied van de illusionistisch begoochelingen en vooral in de kunst heeft het hologram als resultaat van het holografische beeldproces een geweldige ontwikkeling doorgemaakt. Het spel met licht, kleur en echte personen, scènes, voorwerpen en objecten heeft al velen gefascineerd en verwonderd door de driedimensionale beelden op een ogenschijnlijk normaal uitziende holografische glasplaat of andere beelddragers. De echte ontwikkeling van het hologram waarin mooie driedimensionale opnamen te zien zijn heeft echter moeten wachten op de uitvinding van de laserlichtbron in het jaar 1960. Het opname- en weergaveproces heeft pas met de toepassing van de laser enorme economische en technische sprongen gemaakt. De reconstructie van de reële en virtuele driedimensionale opnamen leverde steeds scherpere beelden op en het publiek kwam in beweging door exposities met hologrammen te bezoeken. Vanaf 1970 kozen meerdere kunstenaars voor het gebruik van holografie voor het ontwerpen en realiseren van kunstwerken.

Het toekennen van de Nobelprijs voor Natuurkunde in 1971 aan Dennis Gabor voor zijn uitvinding van de holografie bracht dit nieuwe 3dimensionale beeldfenomeen in de volle aandacht van wetenschappers, onderzoekers, technici en reclamemakers.

Ook in verschillende onderzoekstechnieken werden steeds meer hologrammen gebruikt voor diagnostisch onderzoek in de vorm van holografische interferometrie, kwaliteitscontrole en productbeveiliging. In Europa kreeg het grote publiek in 1985 tijdens de grote expositie “Mehr Licht” in de Hamburgse Kunsthal de mooiste hologrammen van dat moment te zien, waarin de kunstzinnige toepassing van holografie op de eerste plaats stond. In 1986 waren bezoekers van de expositie “Holomedia ‘86” in de Städtischen Galerie in het Prinz-Max-Palais in Karlsruhe gefascineerd en enthousiast over de kwaliteit en uitstraling van de voorstellingen in drie dimensies.

In 1988 werd de eerste officiële postzegel met een holografische afbeelding door de Oostenrijkse Posterijen uitgebracht voor het verzenden van post en het verzamelen. Een initiatief dat inmiddels veelvoudig op een interessante wijze in de gehele wereld navolging kreeg. Ook moderne bankbiljetten bevatten holografische beveiligingen. Reclamemakers en uitgevers van boeken en tijdschriften maakten steeds meer producten waarop een hologram is verwerkt.

Wetenschap, techniek en kunst inspireerden elkaar wederzijds en de ontwikkeling van heldere en bijzondere hologrammen plaatste dit super beeldmedium centraal in het 3D multimedia gebeuren. Hoewel de technische doorontwikkeling van holografische producten en specifieke toepassingen verder gingen, verminderde sinds de beginjaren 1990 de kunstzinnige interesse bij kunstenaars en het grote publiek. Een geringe opmars van digitale beelden werd al zichtbaar en inmiddels is het bijna ondenkbaar te werken en leven in een wereld zonder digitale beeldtechnologie. Met deze ontwikkeling is het gebruik van het beeldmedium holografie in de kunst naar de achtergrond getreden. Daarvoor in de plaats gekomen is de kolossale opmars van de 3D-filmindustrie en 3D-film- en videoproducties.

Sinds het begin van de jaren negentig beschikt het ZKM echter over één van de grootste hologram collecties van Europa. De collectie bevat zowel kunsthologrammen als technische en promotiehologrammen. Sinds de oprichting van het ZKM | Karlsruhe in 1989 is deze collectie hologrammen niet meer op grote schaal getoond in een expositie. Na een lange periode van restauratie van de collectie toont ZKM | Mediummuseum tot en met 12 januari 2014 een groot deel van deze voor de holografie representatieve keuze aan fascinerende 3D beeld- en lichttechnieken op het platte vlak met werken van onder andere Dieter Jung, Douglas Tyler, Walter Spierings, Rudie Berkhout, Brigitte Burgmer, Stephan Benton, Patrick Boyd, Sam Moree, Volker Mirau, Edward Lowe, Carl Fredrik Reuterswärd, Thomas Geiger, Andy Pepper en Anait Stephens. Onder aansturing van de curator Bernhard Serexhe en met de laatste adviezen van de pionier en promotor van de holografie in de kunst Dieter Jung, is er een grote en mooie expositie opgebouwd die het waard is om gezien en bewonderd te worden. Zo laat het ZKM 65 jaar na de uitvinding van de holografie het publiek ervaren dat hologrammen nog steeds kunnen zorgen voor fascinatie en opwinding.

ZKM - Zentrum für Kunst und Medientechnologie Karlsruhe, Lorenzstraße 19, D-76135 Karlsruhe, www.zkm.de