De wetenschap achter illusies

In zijn boek ‘The Science of Illusions” geeft authoriteit, wetenschapper en auteur Jacques Ninio een boeiend en zeer leerzaam beeld van de fantastische achtergronden van vele optische illusies. Ondanks de compacte vorm van dit zeer boeiende boekje gaat de auteur op een speciale wijze in op de achtergronden en het ontstaan van optische verschijnselen. In 16 hoofdstukken komen nagenoeg alle onderwerpen aan de orde.

The Science of Illusions

Slinger van Pulfrich
In de eerste hoofdstukken bespreekt de auteur het ontstaan van illusies en de menselijke reactie daarop. In het historisch perspectief kunnen vele beroemde namen genoemd worden, die allen op één of andere wijze bij droegen aan de wetenschap en de kennis over de visuele waarneming en de plaats van de illusies daarin. Het verschijnsel van de blinde vlek werd in 1666 ontdekt door Edme Mariotte. De auteur bespreekt in het studieboek meerdere van deze baanbrekende ontdekkingen en geeft via illustraties een aanvullend visueel beeld.

Hij geeft de diverse illusies classificaties en bespreekt aan de hand van sprekende voorbeelden de vaak verrassende verschuivingen en golfwegingen in onder andere de variaties van de bekende Münsterberg illusie. Ook geeft hij een uitgebreide verhandeling over het verschijnsel van de Slinger van Pulfrich. Een effect waarmee de kijker een stereoscopisch beeld waarneemt.

Een ander veelvuldig gebruikte illusie is het integreren van twee of meerdere afbeeldingen tot één afbeelding. Beelden gaan schijnbaar zweven boven het oppervlak of het oog gaat heftig trillen bij het staren naar het optische plaatje. De op-art maakt dankbaar gebruik van dit optische verschijnsel.

Uitgebreid gaat de auteur in op het verschijnsel van de Kanisza driehoek en de vele varianten die daarop zijn ontstaan. In de hoofdstukken daarna behandelt hij het fenomeen adaptatie en het bijzondere effect van nabeelden. Vervolgens komen aan de orde het Ponzo-effect, de kamer van Ames, optische verwisselingen, de illusies van Müller-Lyer, Poggendorff en Delboeuf.

De auteur sluit af met een verhandeling over het bewust en onbewust gebruik van illusies in een cultureel perspectief. Een aantal magische verschijnselen uit het verleden worden daarbij verklaard en in beeld gebracht. Ook het zien van diepte en het gebruik van optische hulpmiddelen zijn behandeld.

De auteur sluit zijn uitstekend opgezette boek met het hoofdstuk Illusies van het Geheugen & Het Brein en geeft een uitgebreide literatuurlijst. Het geheel is een boeiend studieboek met voldoende illustraties in zwart/wit en in kleur om een gedegen beeld op te bouwen over het prachtige verschijnsel van de optische illusie. De illustraties op de voorzijde en de achterzijde van het boek zijn op zich al boeiende en merkwaardige verschijnselen.

ISBN 0 8014 3770 9, “The Science of Illusions”, Jacques Ninio, Cornell University Press, USA, 2001, 211 pagina’s.