Eschers vlakverdelingen als creatieve bron van inspiratie (2)

Ook spelen de principes in de Gestaltpsychologie en in het bijzonder het principe van de figuur-achtergrond scheiding. Dit principe maakt tevens onderdeel uit van de zogenoemde Gestaltwetten. Meerdere kunstenaars maken in hun ontwerpen gebruik van dit opmerkelijke principe om bij toeschouwers bepaalde indrukken en stemmingen te veroorzaken.

Figur - Grund - Trennung in Maurits C. Eschers Werken

Ook wetenschappers hebben hun best gedaan om op basis van de resultaten van onderzoek op het gebied van zien, waarnemen en herkennen om figuren te ontwerpen die veelal een dubbele betekenis hebben of anders driedimensionaal gezien kunnen worden. Op de afgebeelde Nederlandse postzegels zijn twee van deze dubbelzinnige figuren weergegeven.

De mathematische vlakverdelingen van M.C. Escher staan natuurlijk centraal in het uitgevoerde onderzoek door de auteur van dit waardevolle boekje voor psychologen en kunstliefhebbers. In zijn vlakverdelingen speelde Escher met een vlakke gelijkmatigheid, die werd ingevuld met onregelmatige begrensde figuren.

Om de verrassende beeldeffecten te realiseren ontwikkelde hij een geometrisch kunstige methode voor het invullen van de vlakken. De methode van regelmatige vlakverdelingen zijn zichtbaar in een groot aantal grafische werken van Escher. In de wiskunde spreekt men ook over tegelpatronen of een patroon van parketdelen.

En natuurlijk is het bekend dat Escher zich heeft laten inspireren door de wonderlijke tegelpatronen in het beroemde Alhambra in Spanje. Hij is zeker één van de eerste kunstenaars die patronen van herhaalde basisfiguren, die zonder enige overlapping of tussenliggende lege vlakjes, heeft bedacht en uitgewerkt in prachtige speelse afbeeldingen.

De Belgische kunstschilder Jos de Mey (1928-2007) was mede geïnspireerd door het werk van Escher.

De vlakverdelingen van Escher voldoen aan dit principe en vormen zelfs stuk voor stuk magische patronen. Naar deze unieke uitwerkingen op basis van het verschijnsel van symmetrie in de wiskunde kan men telkens blijven kijken. Om regelmatigheid in het patroon te behouden moeten afzonderlijke figuren wel in verschillende richtingen worden geroteerd. De auteur geeft in het boekje enkele voorbeelden van zijn vlakverdelingen en bespreekt de opbouw ervan.

Aan de hand van Eschers symmetrietekening 45 bespreekt zij hoe het effect figuur-achtergrond in de prent zichtbaar is. Bij deze tekening is eenvoudig te herkennen dat beide motieven engel en duivel exact in elkaar versmelten tot één gemeenschappelijk vlakverdeling. De engel is wit en de duivel is zwart. Volgens het principe van de Gestalttheorie nemen wij heldere vormen als figuren waar en donkere delen als achtergrond waar.

Herkennen we na enige momenten beide figuren, dan wordt het heel lastig om zich op één figuur te concentreren en treedt er het bekende kiepeffect van het beeld op. Duidelijk wordt het optreden van een kiepeffect ook bij het kijken naar de beroemde prent “Lucht en Water” uit 1938. De houtsnede bevat aan de bovenzijde vogels en aan de onderzijde vissen. In het middengedeelte is er de visuele keuze tussen vogel en vis. Een waardevol resultaat van een studie.

ISBN 978-3-638-76297-7, “Figur - Grund - Trennung in Maurits C. Eschers Werken”, Tina Kerza, GRIN Verlag, BoD, 2004, 12 pagina’s.