Filatelistische aandacht voor: Sextant (20)

De planisfeer (ook wel genoemd draaibare sterrenhemel op een plat vlak) is een instrument met één of meerdere draaibare schijven, waarmee de gebruikers sterren en sterrenbeelden leren herkennen. De sterrenkaart zelf is bijvoorbeeld bevestigd op een behuizing of op een stevige ondergrond en is draaibaar. Hierop is tevens een ronde voorplaat bevestigd, die voorzien is van een ovale uitsparing, waarmee een deel van de sterrenkaart is te zien.

Optische instrumenten

In de ovale uitsparing is een deel van de sterrenhemel te zien van een bepaald dagmoment. Dit moment stelt men al draaien in op de stand die overeenkomt met de betreffende combinatie van datum en tijd op de ronde schijf. De planisfeer kan worden toegepast voor een bepaalde geografische breedte. De sterrenkaart wordt gemaakt voor een aardse noorderbreedte of zuiderbreedte.

De astrolabium is de voorloper van de planisfeer en was al bekend in de Griekse oudheid. Uit 1574 is er al een model van een horizontale planisfeer bekend. De Duitse astronoom Jakob Bartsch noemde in 1624 voor het eerst de naam planisfeer voor een sterrenkaart. Jakob Bartsch was schoonzoon van de beroemde Duitse astronoom, astroloog en wis- en natuurkundige Johannes Kepler (1571-1630). Het effectief gebruik van een planisfeer vraagt om een ruime oefening en om veel praktische ervaring. (Wordt vervolgd).