Hermann von Helmholtz: veelzijdig wetenschapper

Wetenschapper Hermann von Helmholtz is één van de bekendste figuren uit de 19e eeuw. Helmholtz (1821-1894) droeg veel bij aan onze kennis over zien en waarnemen en had in die periode ook invloed op schilderkunst, muziek en literatuur in het tijdsbeeld van toen.

From Enlightenment to Neuroscience

In 1863 publiceerde Helmholtz zijn boek getiteld “Die Lehre von den Tonempfindungen als physiologische Grundlage für die Theorie der Musik” (De leer van de toonwaarneming als fysiologische grondslag voor de muziektheorie) waaruit zijn interesse in de natuurkunde van de perceptie bleek. Dit boek had tot in de 20e eeuw invloed op musicologen. De auteur van deze Engelstalige editie beschrijft gedetailleerd het leven en werk van Helmholtz, beschrijft zijn wetenschappelijke studies, analyseert hem in de context van de wetenschap en filosofie in die periode en bespreekt zijn invloed op de moderne neurowetenschap.

Tijdens zijn jeugd maakte Helmholtz kennis met de filosofie van Kant en de betekenis ervan voor de fysiologie. Ook was hij geïnteresseerd in exacte wetenschappen, maar zijn vader wilde dat hij medicijnen ging studeren omdat hij daar een studiebeurs voor kon ontvangen. Hij studeerde in het vakgebied van de oogheelkunde. Verschillende ooginstrumenten werden door hem bedacht en geconstrueerd. De bekendste is de zogenoemde oogspiegel, waarmee de oogarts of de optometrist de binnenkant van het oog bekijkt ,waarbij de interesse voornamelijk uitgaat naar het netvlies (retina). De zintuigfysiologie van Helmholtz vormde de basis van het werk van zijn student Wilhelm Wundt, die wordt beschouwd als de grondlegger van de experimentele psychologie.

Helmholtz had ook een uitdrukkelijke mening over het werk van Goethe en zijn kleurenleer. Michel Meulders brengt uitvoerig de visie van Johann Wolfgang von Goethe over de kleuren vanuit een natuurlijke beleving en beschrijft het korte en bijzondere gebruik van een prisma door Goethe om daarmee in slechts een korte periode de kleuren te bestuderen. Helmholtz had het voordeel om alles te weten over de onderzoeksresultaten van de onderzoekers Goethe en Newton. Beiden bekritiseerde hij en vond samen met Young een praktische aanpak van hun gepresenteerde kleurentheorie.

De benadering van de grondbeginselen en de basiskennis van de oogheelkunde door Helmholtz was uiterst praktisch en materialistisch door zijn filosofische en bijna metafysische achtergrond. We herkennen inmiddels Helmholtz’s methode, die met name gebaseerd is op onderlinge verbondenheid van fysiologie en psychologie, de oorsprong van de neurowetenschap. Een uitgebreide bibliografie sluit dit boek af.

ISBN 978-0-262-51819-2, “Helmholtz: From enlightenment to neuroscience”, Michel Meulders, The MIT Press, 2010, 235 pagina’s