Illusionistische kunstwerken spelen met onze waarneming (2)

De beeldtechniek trompe-l’œil, Frans voor misleiding van onze ogen, kent inmiddels een lange historie als een oogstrelend ontwerp- en kunstfenomeen. Schilders, tekenaars en reclamemakers laten ons denken dat er veelal sprake is van een 3dimensionaal object, maar dat is het niet. Het 2dimensionale beeld met een 3D-uitstraling bestaat alleen als men het uiteindelijk als zodanig herkent.

Der schöne Schein

Als iemand het bedrog niet herkent en blijft aannemen dat dit object niet werkelijk aanwezig is, hoe reëel is dat dan met onze perceptie? Is het er werkelijk of de veronderstelling dat het er is, althans in onze geest? De kunst staat aan de basis van dit speciale ontwerpgenre van oogbedrog.

Om dingen werkelijkheid te laten worden die dat niet zijn - althans veelal voor het korte moment tussen zien en waarnemen, tussen waarnemen en teleurstellen, moet de kunstenaar beschikken over fantasie, ervaring en een inzicht in de principes van perspectief en de kunst van anamorfosen. Op het schilderij zien we plaatjes en het is ons duidelijk dat het afbeeldingen zijn van de werkelijkheid of ontsproten zijn vanuit de fantasie van een kunstenaar.

Soms zijn het volledig realistische voorstellingen van de bedrijvige actualiteit, de stille werkelijkheid of een opgeslagen voorstelling van een gebeurtenis. Wat je ziet, is wat je visueel krijgt! Soms is de schilder van het tafereel, de scène of de voorstelling beschikbaar om erover te vertellen om onze fantasie en wensen om iets te zien te prikkelen.

Streak 2, 1979, Bridget Riley, acryl op doek, 113,7 x 251,5 cm, Monsoon Art Gallery; afbeelding uit Der schöne Schein.

In een uitvoerige inleiding over de ontwikkelingen in kunst en cultuur en in het bijzonder over visueel en optisch bedrog en het telkens boeiende spel tussen schijn en werkelijkheid in de kunst. Bij het bedenken en realiseren van beelden denkt de kunstenaar op een andere wijze over een eventuele mogelijkheid van het toepassen van gezichtsbedrog.

Voor de fotograaf zijn er andere mogelijkheden in het positief of negatief “manipuleren” van fotografische beelden. Oorspronkelijk had de fotografie hoog betrouwbaarheidscijfer wat betreft werkelijkheid van de voorstelling. In onze moderne digitale wereld weten we inmiddels alles over schijn en werkelijkheid in een digitale beeldenwereld. (Wordt vervolgd).

ISBN 978-3-7913-8678-2, “Der schöne Schein”, Florian Heine, Prestel Verlag, 2020, 192 pagina’s.