Kostelijke spotprenten en karikaturen uit de 19e eeuw

Het “Museum voor Kunst en Techniek in de 19e eeuw” in het Duitse Baden-Baden presenteert tot en met 2 september 2018 een geweldige schat aan spotprenten en karikaturen uit de eerste helft van de 19e eeuw. In de Duits-Oostenrijkse historie vanaf 1815 tot in het jaar van de revolutie in 1848 ontstond de metafoor Krähwinkel in de Duitse literatuur en kwam er een actieve zogenoemde Biedermeierperiode op gang.

Gediegener Spott

Het werd een periode van burgerlijke reacties, politieke activiteiten, bepaalde ongehoorzaamheid, reacties op het beëindigde militairisme van de jaren daarvoor en een absolute wens naar nieuwe vrede, verandering, huiselijkheid, vernieuwing, vriendelijke vormen en een nationalisme. Ook was het een typische volksreactie op de periode van een bezetting door troepen van Napoleon. Zowel de Biedermeierperiode alsmede de plaatjes uit Krähwinkel bestaan alleen als “feiten” in de gedachten van personen. Het zijn fictieve begrippen, die zo een eigen leven zijn gaan vormen.

Krähwinkel is een denkbeeldig stadje in de provincie met een bekrompen samenleving, maar wel met een spitsvondigheid om meningen en gedachten in karikaturen en spotprenten uit te drukken. En dat heeft een veelheid aan unieke ontwerpen en uitdrukkingen opgeleverd. De expositie laat een combinatie van biedermeierachtige meubels en inrichtingen zien in contrast met grafisch werk in een beeldenwereld van scherpe en lachopwekkende situaties.

Meer dan 200 grafische kunstwerken uit onder andere de privécollectie van Dieter Ante, met aanvullingen uit de collectie van het “Wilhelm Busch - Duits museum voor karikatuur en tekenkunst”, maken de expositie tot een hoogwaardig evenement. De uitbeeldingskracht die uitgaat van deze vrolijke prenten is tevens te bewonderen in de bijbehorende stevige catalogus, die slechts in een beperkte oplage verscheen. In artikelen worden verschillende thema’s uit de aangegeven periode beschreven en in ruime mate toegelicht met het grafisch werk en foto’s van Biedermeier meubilair.

Afb.1 Hoe de infanterie van “Krähwinkel” een vijandige cavaleriepost opheft, Christian Gottfried Heinrich Geißler (1770-1844), een ingekleurde kopergravure, foto Dieter Ante. Afb. 2 Hoe onrustige burgers van “Krähwinkel” toch nog onder één hoed gebracht kunnen worden, Christian Gottfried Heinrich Geißler (1770-1844), een ingekleurde kopergravure, foto Dieter Ante.

Verzamelaar Dieter Ante stelt zich zelf de vraag of het metafoor “Krähwinkel” een typisch Duits begrip is geworden, dat al ruim 200 jaar wordt gebruikt om kunst en satire met elkaar te verbinden. In zijn beschrijvingen gaat hij zelfs vijf eeuwen terug in de geschiedenis. Het is in elk geval duidelijk dat er sprake is van een fictieve benaming. Het doel van het grafisch werk met spotprenten, satire en karikaturen is het “plagen” van de autoriteiten en tarten van de censuur in die periode. Veel werk is in opdracht van uitgeverijen ontstaan en daardoor bewaard gebleven. Het boek bevat onder andere van karikatuurontwerpers en -tekenaars Johann Michael Voltz en Christian Gottfried Heinrich Geißler werk in fascinerende voorstellingen.

ISBN 978-3-7455-1022-5, “Gediegener Spott”, Matthias Winzen, Athena-Verlag, 2018, 288 pagina’s.

Museum für Kunst und Technik, Lichtentaler Allee 8, D-76530 Baden-Baden, www.museum.la8.de.