Zien en waarnemen is telkens een spel van geloof en bedrog (2)

Maar weinig personen zijn zich bewust van het feit dat Wundt het bestaan van visuele illusies gebruikte als belangrijke rechtvaardiging voor het voorstel dat psychologie een wetenschap zou moeten zijn die los staat van fysiologie en natuurkunde. In 14 hoofdstukken zijn alle verschijningsvormen van visuele en optische illusies uitgebreid besproken.

Seeing is Deceiving

Interessant is de geschiedenis over het ontstaan van de specifieke illusies en soms de variaties ervan. De lezers krijgen ook een beeld van de bijbehorende jaren waarin over specifieke illusies voor het eerst werd geschreven. In het eerste hoofdstuk schrijven de auteurs een compacte geschiedenis van visuele illusies.

In 1854 verscheen een nogal ongebruikelijk artikel van onderzoeker J.J. Oppel. Dit artikel was vrij ongebruikelijk omdat het 10 pagina’s grote artikel een serieuze psychologische analyse wijdde aan een reeks uitgangspunten. Ook gaf Oppel een schijnbaar eenvoudige tekening met verticale lijnen. Deze lijnen vormen geen complexe afbeelding of grafiek, maar eerder een eenvoudige voorstelling, als weergegeven in figuur 1.

Figuur 1. Een illusoire vervorming waarbij de verdeelde ruimte langer lijkt dan de onverdeelde ruimte (naar Oppel, 1854).

Op het eerste gezicht lijkt deze figuur niet meer dan twee horizontale begrenzingen. Het artikel van Oppel was geen alleenstaande verhandeling over een dergelijke illusoire verschijnsel. Al snel bevatte de literatuur namelijk bijdragen met onderzoeksresultaten van veel onderzoekers op het gebied van natuurkunde, fysiologie, filosofie en psychologie, die elk het bestaan van dergelijke systematisch bedrieglijke waarnemingen verklaarden.

De lijst bevat nota-belen als Baldwin, Brentano, Helmholtz, Jastrow, Ebbinghaus, Münsterberg, Judd, Lipps, Titchener en Wundt. Het echt bewust kiezen voor de mogelijkheid om de eigenschappen van visuele illusies toe te passen vond al honderden jaren voor het begin van onze jaartelling plaats bij het ontwerpen en bouwen van kolossale gebouwen in de Griekse architectuur. (Wordt vervolgd).

ISBN 978-0-367-50661-2, “Seeing is Deceiving”, Stanley Coren en Joan Stern Girgus, Routledge Publishing, 2020, 255 pagina’s, £ 27.99.