De eend-konijn-illusie

De eend-konijn-illusie is ongetwijfeld één van de oudste speciaal ontworpen dubbelzinnige figuren voor onder andere het gebruik bij psychologische testen. De afbeelding is tevens één van de leukste sensaties op het vlak van beeldillusies. Ondanks dat de psychologen aangeven dat wij ons vaak niet bewust zijn van onze sensaties, geeft het zien van de eend-konijn-illusie een absolute merkbare sensatie bij alle kijkers.

Een altijd-strijdende-dubbelzinnigheid

De bijzondere illustratie is een voorbeeld van wat wetenschappers aangeven als een altijd-strijdende-dubbelzinnigheid, zonder dat er sprake zal zijn van een dominerende afbeelding in de vorm van een eend of een konijn. Er zijn waarschijnlijk persoonlijke aspecten, voorkeur, kijkrichting en attentheid, die met elkaar of door enkele ervan bepalen welke afbeelding als eerste wordt gezien. Alleen personen, die deze illusie voor een eerste maal zien, zullen naar alle waarschijnlijk slechts één afbeelding zien.

Afb.1 In 1930 verscheen een variant in de vorm van een complete afbeelding van een eend-konijn-vorm, in een ontwerp van de Duitse psycholoog Walter Ehrenstein (1899-1961). Afb.2 De eend-konijn-illusie is vooral wereldberoemd geworden door de publicatie van Joseph Jastrow (1863-1944) in het tijdschrift “Popular Science Monthly” uit 1899, nr.54.

De tweede afbeelding komt er door rustig te kijken, door oefening of een uitleg. Een perspectivische kijkrichting speelt volgens onderzoekers een rol. Wanneer men kijkt met alleen het linker oog, dan ziet men de eend. Kijkt men alleen met het rechter oog naar het plaatje, dan ziet men het konijn. Dergelijke dubbelzinnige figuren illustreren ook de rol van verwachtingen, dragen bij aan onze algemene kennis en zorgen voor het versterken van onze aandacht en concentratie bij onze visuele waarneming.

Volgens resultaten van onderzoeken door kinderpsychologen werd geconstateerd dat kinderen verschillende keuzen maken, die onder meer afhankelijk zijn van het jaargetijde waarin de test wordt gedaan. Van de eend-konijn-illusie bestaan waarschijnlijk honderden varianten. Het type van de Amerikaanse psycholoog Joseph Jastrow is in dat aantal wel de bekendste. Uit een onderzoek naar het ontstaan van dit unieke plaatje blijkt Jastrow’s versie ook gepubliceerd te zijn in 1892 in Harper’s Weekly op basis van een eerdere publicatie van een maand eerder in Fliegende Blätter.